Het ontstaan van langlaufen

De ski-middeleeuwen in Noord-Europa

Lappen leermeesters van de Germanen

We schreven al dat de Lappen de leermeesters van de Germanen waren. In de Oudnoorse bloeitijd (800-1250 na Chr.) bevonden de Lappen en de Finnen zich in het noorden en oosten en de Germanen in het westen van Scandinavië.

Germanen verbeteren de ski

De Germanen hebben de Europese ski verbeterd ten opzichte van het oorspronkelijke Aziatische model. Van loopski werd het een glij-ski. Terwijl er voordien alleen over skiën in het algemeen werd gesproken, werd de eerste afdaling op ski’s beschreven in de verhalen over Harald de Schoonharige (860-930). In vele andere koningsverhalen kwam het skiën voor: In het ‘koningsboek’ (ongeveer 1120) staat de woordenstrijd tussen koning Sigurd en koning Eystein:

Skihelden in legenden beschreven

Ook in de legenden over de soms fantastische daden van de Noorse helden neemt het skiën een belangrijke plaats in. Eén van de eerste sagen is die over koning Harald de Meedogenloze (ongeveer 1000), die jaloers was op de geweldige skikwaliteiten van Heming Aslakson, een eenvoudig soldaat. Harald daagde Aslakson uit voor een langIaufwedstrijd met sprongen en afdalingen. Wat Harald al voorzien had gebeurde: Aslakson won de eerste twee wedstrijden, maar Harald koos zelf de pistes uit en de laatste afdalingspiste eindigde aan de rand van de afgrond. Aslakson moest natuurlijk starten, maar in plaats van in de afgrond te storten, maakte hij de eerste ’telemark’, een techniek van stoppen en draaien, die in de vorige eeuw beroemd geworden is. Wat de verbouwereerde Harald daarna deed is niet bekend.

Birkebeiner langlaufmarathon ontstaan uit legende

Twee van de bekendste langlaufmarathons vinden hun oorsprong in legenden. De eerste, de Birkebeiner, herinnert aan het legendarische verhaal van koning Haakon IV en zijn redders. In Noorwegen heerste in het jaar 1206 een burgeroorlog en de rebellen staan op het punt de overwinning op koning Haakon III te behalen. De tweejarige kroonprins is bijna in de handen van de rebellen gevallen, maar wordt gered door twee koningsgetrouwe ‘Birkebeiner’, Thorstein Skevla en Skjerwal Skrukka. Zij leggen met hem ruim 200 kilometer op de ski ‘s af, achtervolgd door de rebellen. Het prinsje wordt in veiligheid gebracht en maakt nadat hij koning is geworden een einde aan de burgeroorlog en geeft de aanzet tot de grootheid van Noorwegen.

Sinds 1932 wordt elk jaar over een deel van deze route de 55-kilometerlange Birkebeinerloop van Lysgard naar Renna georganiseerd. De route moet met een symbolische rugzak van 5 kg (de tweejarige kroonprins) gelanglauft worden.

De Vasaloppet ontstaan uit de legende van Gustav Vasa

De nog beroemdere Zweedse Vasaloppet dankt zijn naam aan de in 1523 tot koning van Zweden gekroonde Gustaf Eriksson Vasa. In 1518 waren de Denen Zweden binnengevallen. De Zweedse patriottenhoofdman Gustaf Eriksson Vasa werd samen met vele van zijn bondgenoten door koning Kristian II gevangengenomen. In 1519 wist hij echter te ontvluchten en bereikte met kerstmis zijn woonplaats Mora. Hij probeerde daar zijn bondgenoten tegen de Deense koning op te zetten om zijn land te bevrijden, maar hij merkte al snel dat zijn aansporingen tevergeefs waren.

Vasa moest toen wel verder vluchten naar de Noorse grens. De inwoners van Mora bedachten zich echter. Maar toen was Vasa, een prima skiër, al ver weg. Twee koeriers op ski’s werden hem achternagestuurd en haalden Vasa bij Sälen in. Met z’n drieën keerden ze op de ski’s terug naar Mora.

Teruggekomen werd de opstand succesvol georganiseerd en in 1523 werd Vasa tot koning van Zweden gekroond. Over het in 1519 gelopen traject tussen Sälen en Mora loopt de sinds 1922 ingestelde 90 km lange Vasaloppet. De grote populariteit van deze wedstrijd blijkt wel uit het huidige deelnemersaantal van 15.000, wat als maximum is gesteld.

Finse held Lemminkainen

Ook de Finnen hebben een mooie legende. De Finse held Lemminkainen wordt beschreven in het epische gedicht ‘Kalevada’. De ski’s van Lemminkamen lieten tijdens de lange tocht in de sneeuw bundels vonken wegspatten.

Skiën eigenaardigheid van de Lappen

Het skiën is in die tijd al over zijn bloeitijd heen en in de 12e eeuw zijn er steeds minder mededelingen over het skiën. Tussen 1250 en 1860 vernemen we zeer weinig uit Noorwegen.

De Lappen en Finnen treden wat meer op de voorgrond. De eerste betrouwbare inlichtingen komen dan van een Zweedse bisschop, Olaus Magnus (de latijnse naam voor Olaf Mansson). Magnus wordt beschouwd als de eerste echte geschiedschrijver van de moderne ski. In zijn werk ‘Historia de gentibus septentrionalibus’ (De geschiedenis der Noordelijke volkeren, 1555) beschrijft Olaus Magnus, dat skiën een eigenaardigheid van de Lappen is: ‘Scridfinia (het huidige Lapland) is een streek, gelegen tussen Biarmia en Finmarken. Het strekt zich echter verder naar het zuiden en de Botnische Golf uit dan de beide andere landen. Het wordt vaak de Staart genoemd…

De bewoners van het land lopen erg snel er moet gezegd worden, doordat ze een soort platte houten klompen dragen, waarvan het uiteinde gevormd is als een boog. In de hand hebben ze een stok; op die manier gaan en komen ze, helling op, helling af, zoals ze willen. Zeer snel en nog sneller als de sneeuw verijsd is.’

De eerste skiwedstrijden

Magnus maakt ook melding van de eerste skiwedstrijden. De Lappen gebruikten de ski’s niet alleen om te jagen, maar ook voor wedstrijden om sieraden of roem en ook als lichaamsoefening. De volgende melding over wedstrijden dateert pas uit 1774.

Twee stokken met schoteltjes

De Frankfurtse geleerde Johannes Scheffer merkt in zijn ‘Reis naar Lapland en Bothnie’ (1673) op dat de Lappen met 2 stokken met sneeuwschoteltjes skieden. Voordien was er alleen maar melding gemaakt van één enkele stok.
De Engelsman A. de Cappell Brooke schreef in 1827: ‘Bij goede sneeuw legt men op ski’s per dag ongeveer 80 km af.’

Heldhaftige skisoldaten

De geschiedenis staat bol van heldhaftige daden van skisoldaten. In de vele oorlogen tussen Rusland en Zweden werd aan beide zijden door skitroepen gevochten. De Zweden vochten o.a. onder Karel IX en Karel XII. De Russen hadden hun leider in Iwan de Verschrikkelijke. Karel XII sneuvelde bij Frederikhald, waarna een skiër het bericht 12 uur eerder in Trondheim (600 km verderop) bracht dan de ijlbode.

Het Zweedse expeditieleger, dat tijdens de 30-jarige oorlog naar het vaste land van Europa vertrok, maakte eveneens gebruik van skitroepen. De Noren speelden in die tijd een ondergeschikte rol. Pas in de 2e helft van de l7e eeuw kwamen zij weer opzetten. Tijdens de slag om Trangen (1808) werden de Zweden, die een klassieke strategie gebruikten, overspoeld en uiteengeslagen door duizenden Noren, die op hun ski’s als granaten op hen neerkwamen en ze volkomen in verwarring achterlieten om zeer snel ook weer te verdwijnen.

De vele oorlogen zorgden uiteindelijk voor een opleving in het skiën. Al in 930 vindt men de eerste mededelingen in Oudnoorse vertellingen over de militaire functie van sneeuwlopers. Dit waren meestal koninklijke boodschappers.

Sinds het einde van de elfde eeuw werden er steeds vaker afdelingen skiërs ingezet. De Noorse koning Sverre zou de eerste zijn geweest, die een compagnie skiërs heeft opgericht die tot taak had het uitvoeren van verkenningen tot in de vijandelijke gelederen tijdens de slag om Noorwegen.

In de Tweede Wereldoorlog werden ook nog Finse detachementen skiërs ingezet. In Noorwegen werden de militaire skiërs sinds de 2e helft van de 18e eeuw zeer modern getraind. Er werden o.a. competitiewedstrijden georganiseerd. Waarschijnlijk heeft dit militaire skiën ook de aanzet gegeven tot het ontstaan van het skiën als sport en recreatie.

Skicompetitie als training

In de Tweede Wereldoorlog werden ook nog Finse detachementen skiërs ingezet. In Noorwegen werden de militaire skiërs sinds de 2e helft van de 18e eeuw zeer modern getraind. Er werden o.a. competitiewedstrijden georganiseerd. Waarschijnlijk heeft dit militaire skiën ook de aanzet gegeven tot het ontstaan van het skiën als sport en recreatie.

Volgende:
Langlaufen als sport >>